محسن ايزدخواه در گفت و گو با «عصر اقتصاد» عنوان كرد:بی تدبیری دولت و تحریم ها منابع صندوق بیمه بیکاری را تهدید می کند

2019/01/19

مساله حمایت از کارگران در زمان بیکاري به دلیل داشتن جنبه های مهم اجتماعی، اقتصادي و فرهنگی همواره جزو دل مشغولی دولت ها و سازمان بین الملی کار بوده است. مهم ترین نوع حمایت هاي قابل اعمال در ایام بیکاري، بیمه بیکاري است که تاریخ آن به زمان بروز اولین پیامدهاي شوم بیکاري درکشورهاي صنعتی باز می گردد. بیمه بیکاری به عنوان یکی از حمایت های تأمین اجتماعی است و سازمان تأمین اجتماعی مکلف است با دریافت حق بیمه مقرر، به بیمه شدگانی که طبق مقررات این قانون بیکار می شوند مقرری بیمه بیکاری پرداخت کند.

بنابراین حمایت بیمه بیکاری، صرفا حمایت مالی نیست، بلکه بیشتر حمایت اجتماعی است و فلسفه پرداخت آن، این است که فرد بیکار و خانواده وی، در طول مدت بیکاری و اخراج از کار، ضمن دریافت حمایت های لازم، از انواع آسیب های اجتماعی در امان بوده و به ادامه زندگی و بازگشت مجدد به کار و اشتغال امیدوار و دلگرم باشند.هرچند استفاده از روش هاي تأمین اجتماعی براي حمایت در مقابل بیکاري نسبت به سایر مخاطرات، توسعه کمتري یافته است. با این حال به طورمعمول، بیکاري را در میان بلایاي اجتماعی مهم که باید از طریق تأمین اجتماعی به آن توجه کرد، مورد نظر قرار داده اند.

برخی از کارشناسان معتقدند عملکرد صندوق بیمه بیکاری و تعهدات وسیع چالش‌هایی را در صندوق بیمه بیکاری تامین اجتماعی ایجاد کرده است، اما محسن ایزدخواه تاکید دارد، برداشت حق بیمه از صندوق بیمه بیکاری است که به ظاهر صندوق مجازی بیمه بیکاری سازمان تامین اجتماعی را با کسری منابع روبه رو می کند و به صورت طبیعی با این حجم بالای پرداخت حق بیمه بیکاری نسبت به دریافت کنندگان آن، نباید صندوق بیمه بیکاری با کسر منابع روبه رو شود. آنچه در حال حاضر موجب نگرانی است، آثار تحریم های ظالمانه و ناکارآمدی سیاست های اقتصادی دولت است که باعث کاهش درآمد های سازمان تامین اجتماعی می شود.

در رابطه با جزئیات شرایط بیمه بیکاری و بررسی وضعیت صندوق بیمه بیکاری و چالش‌هایی پیش روی آن با محسن ایزدخواه، پژوهشگر حوزه کار و تامین اجتماعی به گفت ‌وگوی نشستیم، که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

چند صندوق بیمه بیکاری در کشور فعال هستند؟

در حال حاضر حدود 17 صندوق بیمه‌ای در کشور فعالیت می‌کنند که درمیان این صندوق ها فقط سازمان تامین اجتماعی به افرادی که به صورت غیر ارادی از کار اخراج می شوند، بیمه بیکاری پرداخت می کند. البته در آیین نامه صندوق روستاییان و عشایر به موضوع بیمه بیکاری اشاره شده است که در یک دهه گذشته مدیریت صندوق هیچ اعتنایی به این مساله نداشته و در حال حاضر تنها صندوق بیمه بیکاری فعال در کشور سازمان تامین اجتماعی است. سایر صندوق های بیمه ای عمومی و اختصاصی مانند نیروهای مسلح، شهرداری و صدا و سیما اگر کارکنان شان اخراج شوند از هیچ گونه مزایای بیمه بیکاری برخوردار نخواهند بود.

پیشینه تاریخی بیمه بیکاری در ایران از چه زمانی شکل گرفته است؟

روند تاریخی شکل گیری سازمان تامین اجتماعی نشان می دهد قبل از انقلاب بر سر قوانین و مقررات حاکم بر سازمان تامین اجتماعی بحث بیمه بیکاری مطرح بوده ، که عملیاتی نشد. بعد پیروزی انقلاب اسلامی دولت دوره دفاع مقدس، با وجود تمام تنگناهای مالی که داشت در حوزه رفاه و تامین اجتماعی در حمایت از نیروی کار بسیار فعال بود و در این راستا اولین نسخه های لایحه بیمه بیکاری، در دولت دوران دفاع مقدس تنظیم شد. در شهریور ماه سال 1369 قانون بیمه بیکاری به تصویب مجلس رسید و با تصویب آیین نامه های آن توسط شورای هیات وزیران در همان سال، زمینه اجرای قانون بیمه بیکاری در سازمان تامین اجتماعی فراهم شد و در اواخر سال 1369 افرادی که متقاضی بودند از مزایای بیمه بیکاری برخوردار شدند.

چه کارگاهایی مشمول بیمه بیکاری هستند؟

از سال 1369 مطابق با قوانین تامین اجتماعی تمام کارگاههایی که مشمول پرداخت حق بیمه بیکاری شدند طبق قانون در صورتی که نیروی کار غیر ارادی و خارج از چارچوب قراردادکاری اخراج شود، به افراد بیمه بیکاری پرداخت می شود. این 3 درصد حق بیمه بیکاری به همراه 20 درصد حق بیمه اصلی توسط کارفرما پرداخت می شود. همچنین کارگاههایی که مشمول معافیت از پرداخت حق بیمه کارفرما هستند، چنان چه مشمول قوانین و مقررات بیمه بیکاری باشند این 3 درصد حق بیمه بیکاری توسط کارفرما به سازمان تامین اجتماعی پرداخت می شود.

فرآیند تشخیص صلاحیت استفاده از مزایای بیمه بیکاری و شرایط پرداخت بیمه بیکاری چگونه است؟

کارگرانی که دارای قرارداد دائم و موقت هستند و زودتر از موعد مقرر به صورت غیر ارادی از کارگاه اخراج شوند، از مزایای بیمه بیکاری برخوردار خواهند بود.

زمانی که کارگران به صورت غیر ارادی اخراج یا کارگاه های آنها با موافقت شورای عالی کار دچار تغییر ساختاری یا حوادث غیر مترقبه مانع از فعالیت کارگاه می شود، با مراجعه  به اداره کار و امور اجتماعی اقدام به طرح  دعوا می کنند و توسط هیات های تشخیص چنانچه غیر ارادی بودن اخراج آنها مورد تایید قرار گیرد، شعب تامین اجتماعی بر اساس معرفی اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی در خصوص برقراری مقرری بیمه بیکاری برای بیمه شدگان اقدام می کند.

مدت پرداخت مقرری بیمه بیکاری به بیمه شدگان واجد شرایط، به سابقه پرداخت حق بیمه از سوی آنان بستگی دارد. حداقل سوابق پرداخت حق بیمه موثر باید 6 ماه باشد، سوابق مانند بیمه اختیاری و انتقال سوابق و خرید خدمت سربازی جزو سوابق موثر در پرداخت حق بیمه قرار نمی گیرد و باید درخواست کننده به صورت اجباری حداقل 6 ماه سابقه حق بیمه داشته باشد. 

مبلغ بیمه بیکاری برای افراد مجردی که 6 تا 24 ماه حق بیمه پرداخت کرده باشند تا 6 ماه، 25 تا 120 ماه پرداختی حق بیمه تا 12 ماه، 121 تا 180 ماه حق بیمه پرداختی تا 18 ماه، 181 تا 240 ماه حق بیمه پرداختی تا 26 ماه و 241 ماه به بالا تا 36 ماه بیمه بیکاری دریافت می‌کنند.

مبلغ بیمه بیکاری برای افراد متاهلی که 6 تا 24 ماه حق بیمه پرداخت کرده باشند تا 12 ماه، 25 تا 120 ماه پرداختی حق بیمه تا 18 ماه، 121 تا 180 ماه حق بیمه پرداختی تا 26 ماه، 181 تا 240 ماه حق بیمه پرداختی تا 36 ماه و 241 ماه به بالا تا 50 ماه بیمه بیکاری دریافت می‌کنند.

میزان پرداختی بیمه بیکاری معمولا معادل دو سوم حقوق یا مزد کارگر و کارمند است به شرطی که از حداقل دستمزد کمتر نباشد. برای افراد متاهل به ازای هر تعداد افراد تحت تکفل حداکثر تا ۴ نفر،۱۰ درصد به این میزان پرداختی افزوده می‌شود.

 بر طبق قانون اداره کار، بیمه شده ای که کار خود را به صورت غیر ارادی از دست می دهد، برای دریافت مقرری بیمه بیکاری باید حداکثر ظرف مدت ۳۰ روز از تاریخ بیکاری، موضوع را به واحدهای اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی اطلاع دهد و آمادگی خود را برای اشتغال به کار تخصصی خود یا کار مشابه آن اعلام کند.

 چه سیستم کنترلی وجود دارد افرادی که از بیمه بیکاری استفاده می کنند تحت نظارت باشند و چه حمایت های برای آنها صورت می گیرد؟

زمانی که کارفرما برای کارگر حق بیمه بیکاری پرداخت می کند، درصدی از حق بیمه دریافتی در زمان اشتغال افراد به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی پرداخت می شود. این وزارتخانه توسط سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، وظیفه دارد آموزش‌های مهارتی مورد نیاز بازار کار را به کارگران بیکار شده تحت پوشش بیمه بیکاری ارائه دهد و از این طریق زمینه تجدید مهارت آن‌ها را فراهم کند و این افراد را توسط کاریابی هایی تحت نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دوباره به میدان کار و تولید بازگرداند.

 به دلیل وجود این شائبه که ممکن است افراد علاوه بر گرفتن بیمه بیکاری به صورت پنهانی اشتغال داشته باشند، مطابق آیین نامه کارمندان سازمان تامین اجتماعی متناوب مراجعاتی به محل زندگی این افراد خواهند داشت. در این خصوص ممکن است زمانی خارج از عرف حساسیت هایی ایجاد شود که به عزت و کرامت افراد لطمه وارد شود، ولی طبق قانون سازمان تامین اجتماعی موظف است این مساله را کنترل کند. همچنین به علت اینکه قطع بیمه بیکاری موجب دادن پاداش به شعب و کارمندان تامین اجتماعی می شود ممکن است زمانی در نحوه برخورد با افراد از چارچوب اخلاق و انصاف هم دور شود. مواردی مشاهده شده است، افرادی که از مزایای بیمه بیکاری برخوردار شده اند، ممکن است زمانی برای امورات شخصی به خارج از شهر رفته یا در بیمارستان بستری شده و در منزل حضور نداشتند، اما سازمان تامین اجتماعی به صورت افراطی و با تردید با این موضوع برخورد می کند و در مواردی بیمه بیکاری این افراد را قطع کرده است، که به شکایت و چالش های بین فرد بیکار و سازمان تامین اجتماعی منجر شده است.

برخی از کارشناسان معتقدند عملکرد صندوق بیمه بیکاری و تعهدات وسیع چالش‌هایی را در صندوق بیمه بیکاری تامین اجتماعی ایجاد کرده است. نظر شما درباره وضعیت صندوق بیمه بیکاری و چالش‌هایی پیش روی این صندوق چیست؟

آمارهای سازمان تامین اجتماعی نشان می دهد بیش از 13 میلیون نفر تحت پوشش بیمه اجباری هستند و بیشتر کارفرمایان 3 درصد حق بیمه بیکاری، بیمه شدگان را پرداخت می کنند و این پرداختی ها توسط سازمان تامین اجتماعی در صندوق مجازی بیمه بیکاری که ذخیره می شود. بر مبنای 13 میلیون نفری که 3 درصد حق بیمه بیکاری پرداخت می کنند، برخوردای حدود 240 هزار نفر به عنوان دریافت کننده بیمه بیکاری نمی تواند موجب کسر منابع این صندوق شود.

نکته کلیدی در این زمینه این است مطابق قانون، سازمان تامین اجتماعی مدت زمان دریافت بیمه بیکاری را به عنوان سوابق بیمه‌ای مفید و موثر فرد محاسبه  می کند و از صندوق مجازی بیمه بیکاری مبلغی را به عنوان حق بیمه دریافت کنندگان بیمه بیکاری کسر می کند و به ظاهر باعث می شود صندوق بیمه بیکاری سازمان تامین اجتماعی با کسری منابع روبه رو شود. ولی به صورت طبیعی با این حجم بالای پرداخت حق بیمه بیکاری نسبت به دریافت کنندگان این بیمه، این صندوق نباید با کسر منابع روبه رو شود. البته در سال هایی که کشور رونق اقتصادی داشت و بیکاری کمتر بود، قاعدتا این 3 درصد حق بیمه بیکاری باید ذخیره می شد. همچنین اگر کارگر بیکار برای بار دوم بخواهد از مزایای بیمه بیکاری برخوردار شود، پرداخت های اولیه به وی بابت بیمه بیکاری از مجموعه سوابق دریافت بیمه بیکاری کسر می شود و مدت زمان پرداخت بیمه بیکاری نامحدود نیست.

آنچه در حال حاضر موجب نگرانی است، آثار تحریم های ظالمانه و سیاست های غلط اقتصادی دولت است که به بالا رفتن تورم و کاهش نرخ اشتغال و پایین آمدن رشد سرمایه گذاری منجر شده است که روی درآمد های سازمان تامین اجتماعی تاثیر مستقیم ومنفی دارد. همچنین برآورد های وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان می دهد تحریم ها موجب از بین رفت تولید و افزایش بیکاری می شود و برداشت از صندوق بیمه بیکاری به عنوان حق بیمه می تواند منابع صندوق بیمه بیکاری را تهدید کند.

سازمان تامین اجتماعی از سوی مجلس و دولت نیاز به حمایت بیشتری دارد، بیش از 150 هزارمیلیارد تومان دولت به سازمان تامین اجتماعی بدهکار است و به جای اینکه این دیون را پرداخت کند، در یک سکوت خبری یکی از مواد قانون ساختار را که بیان می کند چنانچه دولت بدهی خودش را به صندوق بیمه ای پرداخت نکند، باید مطابق با نرخ اوراق مشارکت سود بپردازد، این سود را از حالت مرکب خارج کرده است  و قفط یک بار این نرخ به معوقات تعلق می گیرد. عملا دولت با تصویب این مصوبه منابع و دارایی های صندوق تامین اجتماعی را زمین گیر کرد. نباید مشکلات صندوق بیمه بیکاری سازمان تامین اجتماعی متوجه نیروی کاری شود که به علت عملکردهای غلط دولت ها شغل خود را از دست داده اند. با رعایت قوانین و انضباط اداری می توان از ایجاد این مشکلات جلوگیری کرد.

گزارش های سازمان تامین اجتماعی نشان می دهد خط مقدم اخراج نیروی کار در کارخانه ها، کارگران ساده و غیر ماهر هستند. یکی از راه هایی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی می تواند منابع صندوق بیمه بیکاری را تقویت کند، افزایش سطح مهارت های فنی و حرفه ای نیروی کار با استفاده از منابع دریافتی بیمه بیکاری است تا افراد کارگران بیکار بتوانند مجدد با تخصص بالا وارد بازار کار شوند.

علت روند طولانی دریافت بیمه بیکاری چیست ؟

تا حدودی این روند طبیعی است؛کارگری که بیکار می شود تا یک ماه فرصت دارد به اداره کار شکایت کند؛ گاه ممکن است مشکلاتی بین کارگر و کارفرما ایجاد شود که در روند اداری وقفه ایجاد کند. همچنین در روند تایید بیکاری غیر ارادی در هیات های تشخیص ممکن است مشکلاتی ایجاد شود و در برخی موارد هیات های تشخیص به بازگشت کارگر به کارگاه رای می دهد یا بیکاری غیر ارادی را تایید نمی کنند که این مرحله تجدید نظر زمان دریافت بیمه بیکاری را طولانی تر می کند.

 زمانی که دریافت مقرری بیمه بیکاری متقاضی به سازمان تامین اجتماعی ابلاغ می شود، شعب سازمان تامین بررسی می کند آیا کارگاه لیست حق بیمه را پرداخت کرده است یا خیر. کارگاه ها تا یک ماه فرصت دارند لیست حق بیمه خود را به سازمان تامین اجتماعی ارسال کنند به عنوان مثال برای لیست مهر ماه تا 30 آبان زمان دارند. همچنین کارگاه های که مشمول بخشودگی پرداخت حق بیمه هستند تا 2 ماه برای ارسال لیست بیمه هر ماه زمان دارند. بنابراین باید تمام حق بیمه های کارگاه تا آخرین ماه مشخص شده، پرداخت شود و محاسبت بیمه بر اساس آن صورت بگیرد که تمام این موارد به طور طبیعی زمانبر است.

اما باید اذعان کرد که سازمان تامین اجتماعی به دلیل تنگناهای مالی که دارد از تاخیر افتادن پرداخت بیمه بیکاری و سایر مزایای آن استقبال می کند. به عنوان مثال طبق قوانین صندوق های بیمه ای باید 75 درصد صورت حساب های مالی بیمارستان ها و مراکز درمانی را در مدت کوتاهی پرداخت کند، اما به دلیل مشکلات مالی این سازمان پرداخت ها گاهی تا یک سال به تاخیر افتاده است.