محمدرضا حکیمی نماد آرمان خواهی دینی و انسانی به قلم دکتر محمدرضا یوسفی

🔹 در جایی خواندم که به محمدرضا حکیمی لقب فیلسوف عدالت دادند, نمیدانم تا چه حد این حرف درست است اما آرمان و تمام دغدغه حکیمی, عدالت بود. 

🔹 مجلدات 3 تا 6 کتاب الحیات به بحثهای اقتصادی  پرداخته است. این کتاب, منبعی الهام بخش بود و من در دهه 70 در تدریس مبانی اقتصاد اسلامی از آن زیاد استفاده کرده ام و آن را بارها و بارها خواندم و ذهنم را بسیار درگیرش کردم. 
🔹 شاید از نگاه برخی, الحیات نوعی نگاه چپ گرایانه به دین باشد که در دوران پارادایم سوسیالیسم از جذابیت زیادی برخوردار بود, اما از منطق روش استنطاق, حکیمی پرسش های زمانه را بر قرآن و متون شیعی عرضه کرد و دریافتهایی از آن را در الحیات به اشتراک گذاشت که به حق تازگی داشت. 
🔹 الحیات پرده ای از روی برخی آیات برداشت. تبیین وی از ابعاد نظام تکاثری مستند به قرآن کریم فوق العاده و تازه است. 
🔹 حکیمی پرده از رخ برخی روایات نیز کنار زد و غبار خاک را از آنان که 14 قرن مغفول واقع شده بودند, زدود. روایت  " لو عدل فی الناس لاستغنوا" از امام کاظم و یا روایت معتبر از امام صادق " ان الناس یستغنون اذا عدل بینهم" گویی برای جامعه علمی شیعی تازگی داشت و یا روایت شیرین اما بی سند مناقب ابن شهر آشوب " ما اصبح بالکوفه احد الا ناعما ..." که چنان به مذاق عالمان و خطیبان خوش آمده است که بسیار بازگو میشود. ذره بین حکیمی در کشف روایات مرتبط با فقر  و دسته بندی روایات آن باب نیز از جهات متعددی ممتاز است. 
🔹 او مستند به آیات قرآنی و روایات به تقسیم بندی سطوح زندگی از کفاف تا تکاثر پرداخت. گرچه به گونه ای سطوح مصرف در سخنان ابن قیم, غزالی, ابن حزم و دیگران نیز آمده بود اما نوع ورود ایشان متفاوت بود. وی برخی جوامع را تکاثری نامید و به خوبی توانست ابعاد آن را از منظر دینی به نمایش بگذارد و اثرات مخرب آن را نشان دهد. اسلام عثمانی وی ناظر بر جامعه تکاثری به ظاهر دینی است. از نظر او اسلام یا علوی است یا عثمانی, سومی ندارد. 
🔹 حکیمی پس از انقلاب توانست بر ذهن نسل جوان حوزویان در دهه 60 و 70 اثرگذار باشد. گرچه بلوغ فکری آن نسل موجب شده است که آراء مستقلی داشته باشند اما قطعا دغدغه های حکیمی بر جان آنان نشسته است. 
🔹 برای کشف مکتب اقتصادی اسلام کوشش های متعددی شده است. شهید صدر سعی کرد تا از منبع فقه به نظام سازی بپردازد راهی پرچالش و نامقبول در نزد فقیهان مقید به نگاه سنتی را طی کرد و در محافل علمی حوزویان از آن استقبالی نشد. روش دوم, روش تاریخی تمدنی بود که در ایران دکتر علی صادقی تهرانی و در خارج ایران امثال عبدالعظیم اصلاحی دنبال کردند و البته منتقدانی هم دارد اما با گرایشهای فقهی هماهنگ تر است. روش سوم روش الحیات است. این روش دارای نظام وارگی است و از این جهت از دو روش قبل بهتر است. زیرساختهای بنای اسلام علوی حکیمی به خوبی در آن انجام شده است. 
🔹 امروز جامعه ما به او و غدغه هایش نیازمند است. به دور از ورود به جزئیات الحیات که جای بحث فراوان دارد, رویکرد کلی اقتصادی وی و حساسیت شدیدش به فقر و نابرابری منطبق با نهج البلاغه است. اگر چنین حساسیتی در میان متولیان امر در ایران وجود داشت, جامعه ما به اینجا نمی رسید که 38 درصد بر اساس آخرین پایش زیر خط فقر باشند و 50 درصد نیازمند یارانه و گروهی از جوانان ما تا به کمر سر در سطلهای زباله کرده باشند. به استناد خطبه سوم نهج البلاغه, حکومتها را می توان بر اساس درجه فقر مردم و سطح نابرابری ناموجه ارزیابی کرد.
🔹 حکیمی نماد آرمانخواهی دینی و انسانی بوده و تلنگری است که هر دردمند نیاز دارد تا بداند آرمانها چیست و ما در کجا ایستاده ایم. خداوند روح او را با بزرگان دین محشور گرداند.