فرشاد مومنی در ویژه نامه نوروزی اقتصادی جماران بیان کرد: چهار راهکار برای کاهش 75 درصدی فساد

دکتر فـرشـاد مـومنی اقـتصاددان بـرجسـته کشور و عـضو هیات علمی دانـشگاه عـلامـه طـباطـبایی(ره)راهکارپیشنهادی فـوری خـود بـرای عـبورازبحـران را حـول مـحور مـبارزه بـا فـساد اسـتوار کرده اسـت و می گـوید بـرنـامـه هـفتم تـوسـعه بـاید بـر اسـاس این اصـل اسـتوار شـود. این اقتصادان نهادگرا همچنین راهکارهای خود را برای کاهش ۷۵ درصد ازفساد موجود در کشورارائه کرده است.

فـرشـاد مـومنی دراین رابـطه می گـوید: یکی از بـــزرگـــترین ظـــلم هـــایی که بـــهنـــام بـــازارگـــرایی مـبتذل درایران بـه نیروی محـرکه فـساد و عـقب مـانـدگی تـبدیل شـده این اسـت که تـوصیه هـای بـرخی در حـالی صـورت می گیرد که بـه شـرایط مـــــوجـــــود کشوراعـــــتنایی نمی کنند وتـــــحت عـــنوان اینکه اگـــر کمبود ریال وارزرفـــع شـــود، دولـــــت هـــــا را دریک مسیرتـــــباهی قـــــرارمی دهـند. اگـرمی خـواهید ازنـظرانـدیشه ای بـرای مــــبارزه بــــا فــــساد بســــترســــازی کنید، روی این مــسالــه تــمرکز کنید که ریشه فــساد در کشور، کمبود ارزوریال اســــت؟ بــــا روشــــن کردن این مـــسالـــه می تـــوان راه را بـــربسیاری از خـــطاهـــا بـبندیم. از سـال هـای اولیه دهـه۱۹۷۰ گـفته شـد بــــرای کشورهــــای نفتی کمبود مــــنابــــع مــــادی تــــــــوضیـح دهــــــــنـده مـشکـلات نیـسـت چــــــــراکـه درآمـدهـای نفتی آن هـا دریک دوره ۵ سـالـه ده بــرابــرافــزایش کرد واین وفــورمــنابــع نــه تــنها مشکلات آنـــــها را حـــــل نکرد بلکه درمـــــواردی بــاعــث فــروپــاشی نــظام هــای سیاسی هــم شــد. عین این مـاجـرا درتجـربـه بـعد از جـنگ تحـمیلی مـشاهـده می شـود. درفـاصـله سـال هـای ۱۳۶۹ تـا امـروز، تـحت عـنوان تـلاش بـرای کنترل نـرخ ارز حـدود ۳۵۰ میلیارد دلار دارایی هـای بین نسـلی کشوررا روانـــــــه بـــــــازاری کرده ایم که در دوره جـــنگ بـــازار سیاه ارزنـــامیده می شـــد امـــا الان بــــــــازار آزاد ارز نــــــــامیـده می شــــــــود. آزادی را جــایگزین سیاهی کردنــد وآنــهایی که بــاعــث و بـانی این سیاسـت بـودنـد،می گـویند راه نـجات کشوراین اســــت نــــرخ ارزبیشترافــــزایش پیدا می کرد.مــــا دربهــــترین حــــالــــت می تــــوانیم بـپذیریم که اولین بـاری که این سیاسـت اعـمال شـد، از لاشـخورهـا فـریب خـورده بـودنـد امـا چـرا طی سی ســــال این سیاســــت بــــه طــــورمســــتمر ادامـــــه پیدا کرد؟ اینجا اســـــت که مـــــعلوم می شـود مـنافعی در کاراسـت. طـنزتـلخ مـاجـرا هـم این اســــت که  پــــس از دوره مــــرحــــوم هــــاشمی رفـسنجانی هـرکس می خـواهـد بـه قـدرت بـرسـد،ازاین سیاســت هــا انــتقاد می کند ولی پــس از رسیدن بــه صــندلی قــدرت اولین کاری که می کند تکرار همین سیاســــت اســــت. اهــــل ایمان نـباید ازیک سـوراخ دوبـار گـزیده شـونـد. این چـه آزمــون و خــطایی اســت که سی ســال آن را تکرار می کنید وبـــازهـــم بـــه خـــطا بـــودن آن پی نمی بـرید؟ وقتی دولـت فعلی بـر سـر کارآمـد، اولین سـندی که منتشـر شـد، سـند لایحه بـودجـه۱۴۰۱ بـود.مـا هـمان زمـان گفتیم بـراسـاس تجـربـه هـای سی ســـالـــه گـــذشـــته شـــما یک نیمه دوم ســـال آشــوبــناک خــواهید داشــت. حــالا که این کاررا کردنـــــد کسی نمی گـــــوید آن افـــــرادی که می گـویند نـرخ ارزرا بـالا بـبریم تـا هـمه چیز درسـت شــــود، کجا هســــتند و چــــرا بــــازخــــواســــت نمی شـونـد؟ چـرا کسی درقـوه قـضاییه وقـوه مـقننه ســــــراغ این هایی که علی رغــــــم تــــــوصیه هــــــای مـشفقانـه کارشـناسـان، روی این سیاسـت اصـرار می کردند، نمیرود؟
مــعلوم اســت که مــاجــرا بــه یک ســلسله مــنافــع فـــــاســـــد گـــــره خـــــورده که علیه مـــــنافـــــع ملی، سـرنـوشـت مـردم وبنیه تـولیدی کشور عـمل می کـنـد. می گــــــــویـنـد مــــــــا میـخـواهیـم کـارهــــــــای زیرســـــاختی وزیربـــــنایی کنیم و چـــــون پـــــول نـداریم بـاید شـوک نـرخ ارزایجاد کنیم تـا پـولـدار شـویم. در سـال ۱۳۷۳ در گـزارش سـازمـان بـرنـامـه گـفته شـد هـربـار دولـت بـه قیمت هـا شـوک وارد می کرد، بــــه ازای هــــریک واحــــد درآمــــدی که کسب کرده، هـــزینه هـــای آن ۵.۳ بـــرابـــر شـــده اســـــت. این بیانیه یک حـــــزب رادیکال یا فـــــلان مـــوســـسه بین المللی نیست، گـــزارش خـــودتـــان اســت. بــه نــام کنترل نــرخ ارز۳۵۰ میلیارد دلار ازمـــنابـــع کشوررا دود کردنـــد در حـــالیکه طی ســه ســال گــذشــته بــرای وام ۵ میلیارد دلاری از صـندوق بین المللی پـول، خـود را بـه آب وآتـش زده اند و هنوز هم نتوانسته اند بگیرند. بــــــــراســــــــاس گــــــــزارش وزارت مـسکـن، ارزش ســاخــتمان هــای ســاخــته شــده بــلااســتفاده در کشوربــه ارزش ســال ۱۳۹۳مــعادل ۲۰۰میلیارد دلاراسـت. این اتـفاق دربـازاری رخ داده که۹۰ درصـد آن دسـت بـخش خـصوصی اسـت و دیگر نمی تــوان این را بــه گــردن حکومــت انــداخــت. این یعنی ســـاخـــتارآلـــوده بـــه فـــساد و کاســـبی شخصی اسـت وبـرای اینکه این مـناسـبات ادامـه پیدا کند بــــاید فــــضا را آشــــوبــــناک را کنند تــــا حـساب کشی در کارنـباشـد. هیچ آشـوبـناکی بـه انـدازه وارد کردن شـوک بـه قیمت هـای کلیدی اثــرنــدارد. در ســال ۱۳۹۴مــرکزپــژوهــش هــای مجــــلس گــــزارشی منتشــــر کرده که میگــــوید بــواســطه الــتهابــات شــوک نــرخ ارز، طــول عــمر طـــرح هـــای عـــمرانی ۵.۲بـــرابـــر شـــده وارزش اضــافــه پــرداخــت حکومــت بــابــت این تــعویق در سـال هـای ۱۳۶۸ تـا ۱۳۹۴ حـدود ۱۵۰میلیارد دلار بـوده اسـت. این فهـرسـت رامی تـوان ادامـه داد. بـــانک مـــرکزی می گـــوید در دهـــه هـــای ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ چیزی نـــــــزدیک ۱۹۶میلیارد دلار خـــــــروج سـرمـایه ثـبت شـده داشـته ایم. وقتی اینها را بـا فـساد در جـاهـای دیگری مـانـند پـتروشیمی و… جـمع بـزنیم مـاجـرا ابـعاد بـزرگـتری پیدامی کند. بــرای مــثال در ســال هــای ۱۳۹۷ تــا۱۳۹۹ طــبق گــزارش دیوان مــحاســبات یک عــده ۱۵میلیارد دلارارز گـرفـته انـد که بـعد ازتـحویل این مـقداردلار هیچ ردی ازآنـــــها پیدا نشـــــده اســـــت. ۱۵ میلیارد دلار دیگربـــرای کالای اســـاسی گـــرفـــته انــد که بــعدهــامــتوجــه شــده انــد بــه جــای آنــها کالای لـــــوکس ولـــــوازم آرایشی آورده انـــــد. در همین ســــه ســــال ۳۰ میلیارد دلارارز صــــادراتی بـرنگشـته داشـته ایم. بـه همین خـاطـراسـت که می گــوییم مــاجــرای فــساد بــه ســاخــتارتصمیم گیری مربوط است. حـداقـل ۱۵ سیاسـت گـذاری فـاجـعه سـاز در دو دهـــه گـــذشـــته رخ داده اســـت که اگـــرتصمیم گیران علی رغـم بی اعـتماد بـودن بـه مـردم، فـقط بــه بــقای خــود فکرمی کردنــد، نــباید دســت بــه چنین اقـــدامـــاتی می زدنـــد. بـــهنـــام حکومـــت کارهــایی می کنند که مــصلحت خــود حکومــت را هــم درنــظرنمی گیرد. در ســطح انــدیشه ای حیاتی تــــرین مــــسالــــه مــــا این اســــت که نــــظام تصمیم گیری هــــــای اســــــاسی کشوررا که بــــــه تسخیربـخش هـای سـوداگـرو غیرمـولـد درآمـده را ازاین تسخیر شـــدگی نـــجات دهیم. چـــگونـــه می شــود این کاررا کرد؟ اینگونــه که دانــایی را فـصل الخـطاب کنیم یعنی بـگوییم هیچ تصمیم غیرشــفاف و غیرمــشارکت جــویانــه گــرفــته نمی شــود. فــاســدهــا رامی تــوان اینطور شــناســایی کرد. مــطالــعات مــا نــشان می دهــد اگــرفــرآیندهــای تخصیص مــــــنابــــــع وتصمیم گیری در ۴ زمینه شـفاف شـود، دریک افـق میان مـدت ۷۵ درصـد زمینه هــای بــروزفــساد ازبین می رود. یکی از این چـــــهارزمینه شـــــفاف کردن تخصیص دلار هـــای نفتی اســـت. در دولـــت احـــمدی نـــژاد خــانــم وحید دســتجردی گــفت بــه مــا بــرای واردات داروی ضـــــــروری ارزنـــــــدادنـــــــد درحـالیکه ارز هـا را بـرای واردات خـودروی لوکس ولوازم آرایشی دادند. او که برملا کننده این مـاجـرا بـود، عـزل شـد. دومین مـورد شـفافیت درنـظام تخصیص اعـتبارات بـانکی اســت. فــقط بــرای اینکه تــصوری داشــته بـاشید که بـه نـام بـانک خـصوصی چـه خــاکی بــر ســرایران شــده، بــدانید کـه اردیـبـهـشـت ســــــــال گــذشــته گــزارشی تـــــــــــوســـــــــــط کـمیـسیـون اقــتصادی مجــلس منتشــر شــد که می گــوید در عـرض ۲۰ سـالی که بـانک هـای خـصوصی شـروع بـه فـعالیت کردنـد نـقدینگی ۱۰ هـزار درصـد رشـد کرده درحـــالیکه رشـــد تـــولید ۳۶ درصـــد بـــوده اســـت. بـــرای فـــهم این نکته که چـــرا هـــرفـــساد بـزرگی یک سـرش بـه سیستم بـانکی مـربـوط می شود، به این ماجراها باید رجوع کرد. مــولــفه ســوم شــفافیت در گــمرکات اســت که بــا چــشم غیرمســلح هــم می شــود گــفت چــه خــبر اسـت. در دهـه۱۳۸۰ داده هـای گـمرکی ایران را بـــا داده هـــای گـــمرکی ۴ شـــریک تـــجاری ایران تطبیق دادیم بــعد فهمیدیم بــا قیمت پــایه دلار ۸۰۰ تـــومـــانی، چـــهارصـــد هـــزارمیلیارد تـــومـــان خـــلاف روایت وجـــود دارد که تـــقریبا دوبـــرابـــر بـودجـه عـمومی کشور دربـرخی سـال هـای دهـه ۱۳۸۰ بـــوده اســـت.مـــسالـــه چـــهارم مـــاجـــرای مــناقــصات دولتی اســت. در ســه دهــه گــذشــته انــدازه مــناقــصات دولتی حــدود ۱۵ درصــد جی دی پی ســــالانــــه بــــوده اســــت. تــــحت عــــناوین خـــاصی شـــفافیت دراین مـــناقـــصات را ازبین بــرده انــد. اگــرصــداقتی بــامــخالــفت درفــساد وجــــود دارد، این گــــوی واین میدان دراختیار شـما اسـت. صـورت بـندی مـفهومی ونـظری در این زمینه اصلا دشوارنیست.